Zonder terugblik geen vooruitblik
Waar voedsel ooit een kwestie van overleven was, is het vandaag een kwestie van keuze. Hoe is dat zo gekomen? Hoe is de industrie geëvolueerd van kleinschalige boerenmarkten naar megasupermarkten vol kant-en-klaarproducten? En wat betekende deze verschuiving voor de zuivelindustrie?
De evolutie van voedsel
Een oeroude honger
Sinds de tijd van jagers en verzamelaars hunkeren we naar zoet, vet en zout – voedingsstoffen die ons hielpen overleven in tijden van schaarste. Maar de manier waarop we deze voedingsstoffen verkrijgen, is compleet veranderd.
De opkomst van massaproductie
Na de Eerste Wereldoorlog veranderde het eetpatroon van Nederlanders snel. Verwerkt voedsel – van bouillonblokjes tot gecondenseerde melk en koekjes – vond zijn weg naar alle lagen van de bevolking.
Maar de Tweede Wereldoorlog drukte een zware stempel op de voedselvoorziening. De hongerwinter van 1944-1945 toonde de kwetsbaarheid van een land dat volledig afhankelijk was van lokale voedselproductie. Na de oorlog werd voedselzekerheid een topprioriteit. Overheden en bedrijven richtten zich op massaproductie, met als doel: genoeg eten voor iedereen.
De opkomst van supermarkten, technologische innovaties en schaalvergroting in de landbouw veranderden de voedselketen voorgoed. Landbouw werd steeds intensiever en efficiënter, en wij? Tja, wij steeds verwender.
De transitie van zuivel
Van ambacht tot machine
Zuivel, al eeuwenlang een belangrijk onderdeel van ons oer-Hollandse dieet, maakte in dezelfde periode een opmerkelijke transitie door. De traditionele, kleinschalige zuivelproductie – waarin melk rechtstreeks van boer naar kaasmaker ging – maakte plaats voor een semi-industriële aanpak. Melkfabrieken zorgden voor schaalvergroting, waardoor melk sneller kon worden verwerkt tot boter, kaas en andere producten.
In de jaren 50 en 60 werden boeren aangemoedigd om meer melk te produceren. Dit gebeurde met behulp van kunstmest, nieuwe grassoorten en verbeterde veehouderijmethoden. Daarnaast werd steeds vaker veevoer geïmporteerd uit het buitenland, wat het mogelijk maakte om meer dieren op minder land te houden. Deze ontwikkelingen zorgden ervoor dat de productiviteit per hectare en per koe enorm toenam.
Drie tijdperken van zuivel
De Nederlandse zuivelindustrie doorliep sinds de 19de eeuw drie grote transities:
1. Van ambachtelijke naar semi-industrieel (rond 1900)
Kleine zuivelfabriekjes begonnen melk op grotere schaal te verwerken. Dit maakte zuivel betaalbaarder en toegankelijker voor een groeiende bevolking.
2. Van semi-industrieel naar industrieel (1950-1980):
De naoorlogse jaren zagen een enorme schaalvergroting. Landbouwcoöperaties groeiden uit tot multinationals, met Friesland Campina als grootste voorbeeld.
3. De duurzaamheidstransitie (21ste eeuw):
Nu staat de zuivelsector voor een nieuwe uitdaging: verduurzaming. Biodiversiteit, dierenwelzijn en de impact op klimaat en natuur spelen een steeds grotere rol in de manier waarop boeren en bedrijven te werk gaan.
De zuivelwereld van de toekomst
De tijd is rijp voor de Fryske
Door de intensieve zuivelproductie veranderden weilanden in monotone grasvelden, bedoeld voor maximale melkproductie. Kruidenrijke graslanden, bloemen en insecten verdwenen – net als de weidevogels die ooit zo kenmerkend waren voor het Nederlandse landschap. Tegelijkertijd werd de afhankelijkheid van grond buiten Nederland steeds groter: granen uit Europa en soja uit Zuid-Amerika werden op grote schaal geïmporteerd om de groeiende veestapel te voeden.
Zo kan het ook
Bij de Fryske geloven we dat de toekomst van zuivel anders kan. En anders móét. Daarom werken we aan een regeneratief systeem waarin:
- Biodiversiteit terugkeert naar het landschap
- Boeren eerlijk worden beloond voor duurzame productie
- Koeien een goed leven hebben, in harmonie met de natuur
- Echte, pure kaas wordt gemaakt zonder onnodige toevoegingen
Benieuwd hoe jij kunt bijdragen aan een regeneratieve zuivelsector? Lees meer over onze missie en proef zelf hoe duurzaamheid smaakt.
Bronnenlijst
De informatie op deze pagina is gebaseerd op diverse bronnen over de geschiedenis van voedselproductie en de zuivelindustrie. Meer weten? Bekijk de volgende artikelen en publicaties:
Maastricht UMC & Havermans, R. (z.d.). Ongezond eten verslavend. Gezond Idee Maastricht UMC
NPO Kennis. (2023). Hoe ontwikkelt de landbouw zich?
Voedselgeschiedenis.nl. (2023). Voedselgeschiedenis van Nederland
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). (2023). Dashboard landbouw. CBS.
Plantinga, R. (2021). Nooit meer honger en natuurinclusief: Productiviteitsgroei en duurzaamheid in de Friese zuivelsector, 1945-2020. Rijksuniversiteit Groningen.
Hinrichs, A. (2009). Diversiteit in de akkerbouw: Perspectieven en mechanismen voor hogere opbrengsten en minder kunstmest- en bestrijdingsmiddelengebruik. Rijksuniversiteit Groningen.
